دانشگاه فرهنگیان دانشگاهی برای تربیت و تامین نیروی مورد نیاز آموزش و پرورش در مقاطع مختلف تحصیلی یعنی دوره اول و دوم ابتدایی و دوره اول و دوم متوسطه است که در اواخر سال 1390 و اوایل سال 1391 تاسیس شد. قبل از اینکه به معرفی کامل این دانشگاه بپردازم، قصد دارم در ابتدای این نوشته نظری بیندازم به مراکزی که هدف آن ها تربیت و تامین نیروی انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش در عصر بعد از انقلاب بوده است، سپس به اجمال در مورد دانشگاه فرهنگیان سخن خواهم گفت.
در قبل از اتقلاب اسلامی ، مراکز مختلفی از سال 1230 تا 1357 برای تربیت معلم و کادر آموزش و پرورش تاسیس شده بود که اگر نیاز بود در مقاله ای دیگر نگاهی به تاریخچه آن هم خواهم انداخت اما در این نوشته به اختصار در مورد مراکزی که بعد از انقلاب، به کار تربیت معلم می پرداختند نظری خواهم افکند.
از بعد از انقلاب تا به امروز موسساتی که به کار تربیت نیرو و کادر مورد نیاز آموزش پرورش در جهت آموزش و پرورش دانش آموزان پرداخته اند را می توان در چند دسته زیر قرار داد.
در این بخش از نوشته نگاهی اجمالی به هر کدام از این موسسات خواهم کرد.
در سال های نه چندان دور و همزمان با نظام آموزشی قدیم، مدارسی عموما شبانه روزی وجود داشتند که به آنها دانشسرا گفته می شد. این مدارس از بین دانش آموزان فارغ التحصیل دوره سه ساله راهنمایی، برای سال اول دانشسرا که همان سال دهم بود، ثبت نام می کردند. این دانش آموزان از همان بدو ورود به دانشسرا به استخدام آموزش و پرورش در می آمدند و پس از چهار سال تحصیل در دانشسرا و با اخذ مدرک دیپلم، وارد حرفه معلمی می شدند و برای تدریس در کلاس های اول تا پنجم ابتدایی به کار گرفته می شدند. ایشان معمولا در مناطق محروم و دور از مراکز شهرها و استان ها بار آموزش را به دوش می کشیدند.
این دانش آموزان که دیگر معلمانی جوان بودند، می توانستند مثل سایر دانش آموزان دوره های نظری اعم از انسانی و تجربی و ریاضی فیزیک، در کنکور سراسری دانشگاه ها شرکت کرده و سطح علمی و نوع مدرک خود را ارتقا دهند. ایشان علاوه بر دانشگاه هایی که امکان ادامه تحصیل در آنها را داشتند در دو مرکز تخصصی که به پرورش نیروهای مورد نیاز آموزش و پرورش در سطوح عالی می پرداختند نیز می توانستند مشغول به تحصیل شوند. این دو مرکز عبارتند بودند از :
دانشسراهای تربیت معلم که بعدها به مراکز تربیت معلم تغییر نام یافتند، از بین همه فارغ التحصیلان دبیرستانی و دانشسرایی در تعدادی از رشته ها مثل علوم تجربی، ریاضی، زبان انگلیسی، زبان و ادبیات فارسی، تعلیمات دینی، علوم اجتماعی شامل تاریخ، جغرافی و اجتماعی، زبان و ادبیات عربی، حرفه و فن و … اقدام به پذیرش دانشجو می کرد. دانشجویان اگر از بین فارغ التحصیلان دانشسراها بودند که همزمان در مدارس ابتدایی مشغول به تدریس بودند، پس از دوسال آموزش و دریافت مدرک فوق دیپلم یا کاردانی، ارتقا شغلی پیدا می کردند و معمولا در مدارس راهنمایی به کار گرفته می شدند، اما اگر دانشجوها از بین دیپلمه های رشته های نظری (ریاضی فیزیک، تجربی، انسانی) بودند، در بدو ورود به مراکز تربیت معلم، به استخدام آموزش و پرورش در می آمدند و پس از آموزش دوساله، در مدارس و بویژه در مدارس دوره راهنمایی به کار گرفته می شدند.
نکته ای که وجود داشت این بود که دانشجویان در همان بدو ورود به مراکز تربیت معلم و همزمان با استخدام در آموزش و پرورش، تعهد می دادند که به اندازه دو برابر مدت زمان تحصیل در مراکز تربیت معلم، در آموزش و پرورش خدمت کنند.
این مراکز معمولا در مراکز استان و برخی شهرهای بزرگ بودند و معمولا پذیرش در آنها به صورت بومی استانی انجام می شد یعنی فقط دانش آموزان و داوطلبان کنکور یک استان، فقط می توانستند مراکز دانشسرای تربیت معلم موجود در آن استان را در لیست رشته های انتخابی خود قرار دهند.
فارغ التحصیلان این دانشگاه ها که دیگر معلمان آموزش و پرورش بودند، بعدها می توانستند در آزمون کنکورهای کاردانی به کارشناسی دانشگاه های مختلف ثبت نام کرده و در صورت قبولی در مقاطع تحصیلی بالاتر ادامه تحصیل بدهند و با ارتقا سطح دانش و مدرک خود حتی در مقاطه بالاتر تحصیلی در آموزش و پرورش، مشغول به تدریس شوند.
دانشگاه های تربیت معلم :
از آنجایی که می دانید تمام درس های رشته های نظری مثل ریاضی فیزیک، تجربی و انسانی، اعم از درس های عمومی و درس های اختصاصی، کاملا جنبه نظری دارند، بر خلاف درس های رشته های عملی یا هنرستان های فنی و حرفه ای و کاردانش، که درس های عمومی آنها جنیه نظری و درس های تخصصی آن ها جنبه عملی دارد. از این رو آموزش و پرورش نیاز داشت و دارد که دو طیف از معلمان و دبیران را برای تدریس در دبیرستان ها و هنرستان ها تربیت و تامین کند.
بنابراین دو دسته دانشگاه برای این مهم می بایست وجود می داشت. این دو دسته از دانشگاه ها با عناوین کلی زیر شناخته می شوند :
برخلاف دانشسراها یا مراکز تربیت معلم که تعداد آنها نسبتا زیاد بود، تعداد انگشت شماری دانشگاه تربیت معلم هم در سراسر کشور وجود داشتند که آنها نیز به تربیت نیروی انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش می پرداختند، اما دانشجویان پذیرفته شده در این دانشگاه ها، ضمن اینکه در ابتدای ورود به دانشگاه به استخدام آموزش و پرورش در می آمدند و تعهدی به اندازه دو برابر زمان تحصیل می سپردند، در مقطع کارشناسی رشته های مختلف نظری از جمله ریاضی، فیزیک، شیمی، زیست شناسی، زمین شناسی، الهیات و معارف اسلامی، زبان و ادبیات فارسی، زبان و ادبیات انگلیسی، زبان و و ادبیات عربی، روانشناسی، جامعه شناسی، تاریخ، جغرافی و … مشغول به تحصیل می شدند و پس از فارغ التحصیلی و با مدرک کارشناسی یا لیسانس، عموما در دبیرستان ها مشغول به کار و تدریس می شدند.
از جمله معروفترین این دانشگاه ها می توان به دانشگاه تربیت معلم تهران که امروزه به دانشگاه تربیت معلم خوارزمی تغییر نام یافته است اشاره کرد.
دانشگاه خوارزمی یکی از قدیمی ترین دانشگاه های ایران است که در سال های 1297 تا 1298 با نام دارالمعلمین مرکزی تاسیس شد. در سال 1307 به دارلمعلمین عالی و در سال 1313 به دانشسرای عالی تغییر نام یافت. 40 سال بعد یعنی در سال 1353 تبدیل به دانشگاه تربیت معلم شد و در سال 1390 به دانشگاه خوارزمی تغییر نام داده شد.
دانشگاه شهید رجایی، تنها دانشگاهی در کشور است که به تربیت نیروی آموزشی مورد نیاز در هنرستان ها فنی و حرفه ای و کاردانش مشغول است. این دانشگاه به همراه دانشگاه تربیت معلم خوارزمی دو ستون اصلی و قدیمی برای تربیت معلمان آموزش و پرورش است.
این دانشگاه در سال 1359 با عنوان مرکز آموزش عالی فنی انقلاب اسلامی تاسیس شد و در سال 1372 به دانشکده تربیت دبیر فنی و حرفه ای تبدیل شد. این دانشکده در سال 1376 به دانشگاه تربیت دبیر فنی و حرفه ای شهید رجایی ارتقا یافت و هم اکنون دارای 9 دانشکده و یک پزوهشکده است.
داوطلبان پذیرفته شده در این دانشگاه، از همان ابتدا به استخدام آموزش و پرورش در می آیند و پس از فارغ التحصیلی به عنوان دبیر فنی یا هنرآموز در هنرستان های فنی و حرفه ای و کاردانش مشغول به تحصیل می شوند. امکان ادامه تحصیل در دانشگاه شهید رجایی در دوره های کارشناسی ارشد و دکتری هم وجود دارد.
علاوه بر دانشسراها یا مراکز تربیت معلم و دانشگاه های تربیت معلم و تربیت دبیرفنی، معمولا در تمام دانشگاه های کشور، ظرفیتی اختصاصی برای پذیرش دانشجویان علاقمند به شغل معلمی وجود داشت که داوطلبان در همه رشته های مورد نیاز آموزش و پرورش می توانستند ضمن انتخاب آنها و در صورت پذیرش، نسبت به تحصیل در آنها اقدام کرده و پس از فارغ التحصیلی به کار تدریس در مقاطع مختلف آموزش و پرورش، بپردازند.
رشته های دبیری دانشگاه دولتی، اغلب اختصاص به رشته های نظری داشت و داوطلبانی که علاقمند به رشته های دبیری فنی بودند می بایست، از رشته های دانشگاه تربیت دبیر فنی شهید رجایی انتخاب می کردند.
با خلاصه ای که در باره هر کدام از مراکز و دانشگاه های تربیت معلم آورده شد شاید شما هم به این نتیجه رسیده باشید که چقدر داستان پذیرش و تحصیل و سپس تدریس برای معلمان متنوع و شاید هم بدون ساختار مشخص و پراکنده بوده است. علاوه بر آن مدیریت این مراکز و دانشگاه ها هم مدیریت متمرکزی نبوده، برخی از این دانشگاه ها و مراکز زیر مجموعه آموزش و پرورش بوده اند و برخخی دیگر زیر مجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که البته قبلا وزارت فرهنگ و آموزش عالی نام داشت.
همین پراکندگی و مدیریت چندگانه مراکز تربیت معلم اعم از دانشگاه و دانشسرا و … باعث شد که مسئولین به فکر تاسیس دانشگاهی باشند که این پراکندگی را از بین برده و تمرکز ساختاری ایجاد کند و این فکر نقطه شروع تاسیس دانشگاه فرهنگیان شد.
در ادامه به صورت مفصل در مورد دانشگاه فرهنگیان، ضوابط و شرایط پذیرش دانشجو، تحصیل، فارغ التحصیلی، کارآموزی، شروع به کار در وزارت آموزش و پرورش و غیره سخن خواهم گفت.
اطلاعات شما هرگز با هیچ شخص ثالثی به اشتراک گذاشته نمی شود